LEKsykon - Astma: leki są, zawodzi system – jak poprawić leczenie w Polsce?

08:26 09 MAJ 2025

Astma: leki są, zawodzi system – jak poprawić leczenie w Polsce?

W Polsce na astmę cierpi od 7 do 12 proc. populacji, co przekłada się na ponad 2 miliony osób pozostających pod opieką NFZ. Choć dysponujemy skutecznymi lekami, które pozwalają kontrolować tę chorobę, nadal borykamy się z problemami systemowymi i edukacyjnymi. Pacjenci przerywają terapię, nadużywają leków ratunkowych, a program leczenia biologicznego astmy ciężkiej nie jest optymalnie wykorzystywany. Jakie są przyczyny tego stanu rzeczy i co można zrobić, by poprawić sytuację chorych?

Astma oskrzelowa - choroba wielu twarzy

Astma to choroba o różnorodnych obliczach. Jak wyjaśnia prof. Maciej Kupczyk, Prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego kadencji 2021–2024: "Mamy dwie postacie astmy: astmę wczesnodziecięcą, która jest uwarunkowana skłonnością do alergii, często współistniejącą z innymi chorobami alergicznymi, oraz astmę rozpoczynającą się w wieku dorosłym, zazwyczaj ok. 40 roku życia, nie zawsze współistniejącą z alergiami, a przez to trudniejszą do rozpoznania."

Rozpoznanie astmy, zwłaszcza u dorosłych, bywa wyzwaniem diagnostycznym. W przeciwieństwie do astmy dziecięcej, która wpisuje się w charakterystyczny obraz marszu atopowego (atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa, a następnie objawy astmatyczne), astma u dorosłych może być mylona z nawracającymi zapaleniami oskrzeli. Typowym objawem wskazującym na astmę u osób dorosłych jest przedłużający się kaszel, duszności i świsty utrzymujące się długo po przebytej infekcji, nieustępujące po standardowym leczeniu objawowym. Charakterystycznym elementem astmy u dorosłych jest również współchorobowość. "W przypadku astmy u dorosłych typowa jest współchorobowość z przewlekłym zapaleniem zatok przynosowych, z polipami nosa, niekiedy z nadwrażliwością na aspirynę i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne" - zaznacza prof. Kupczyk. Te dodatkowe schorzenia mogą maskować objawy astmy, co dodatkowo utrudnia postawienie właściwej diagnozy.

Arsenał terapeutyczny - bogactwo możliwości

Współczesna medycyna oferuje szeroki wachlarz leków przeciwastmatycznych. Podstawą terapii są leki przeciwzapalne, głównie glikokortykosteroidy wziewne, stosowane w różnych dawkach w zależności od nasilenia choroby. Drugą grupę stanowią leki bronchodylatacyjne, czyli rozkurczające oskrzela, dostępne w wersjach krótko- i długodziałających. W praktyce klinicznej najczęściej stosowane są preparaty złożone, łączące dwa lub trzy leki w jednym inhalatorze, co znacząco ułatwia pacjentom przestrzeganie zaleceń terapeutycznych. "Leki combo to bardzo ułatwia pacjentom farmakoterapię, bo w jednej inhalacji zażywają wszystkie potrzebne im leki. To sprzyja compliance, czyli stosowaniu się do leczenia" - podkreśla prof. Kupczyk.

Projekt e-recepty 2.0 - systemowe wsparcie w walce z astmą

Jednym z najbardziej niepokojących zjawisk w leczeniu astmy jest nadużywanie leków ratunkowych (SABA) oraz doustnych glikokortykosteroidów (dGKS). Aby przeciwdziałać temu problemowi, opracowano projekt e-recepty 2.0, który ma na celu monitorowanie przepisywania i realizacji recept na te leki. "Głównym celem projektu jest wspieranie pracy lekarza, głównie POZ, ale przede wszystkim ograniczenie nadużywania leków z grupy SABA oraz dGKS przez chorych" - wyjaśnia prof. Kupczyk. System będzie generował ostrzeżenia dla lekarzy, gdy pacjent przekroczy bezpieczną liczbę opakowań leków ratunkowych lub sterydów systemowych, co może sugerować niedostateczną kontrolę astmy i potrzebę modyfikacji leczenia lub skierowania pacjenta do specjalisty. Projekt ten jest szczególnie istotny dla pacjentów z astmą ciężką, którzy często nie są optymalnie kontrolowani pomimo stosowania wysokich dawek leków. Jak podkreśla prof. Kupczyk: "Przy rozpoznaniu astmy ciężkiej, kiedy pacjent nie jest optymalnie kontrolowany, ma zaostrzenia, korzysta ze sterydów systemowych, często nadużywa leków objawowych, tzw. ratunkowych, które rozkurczają mu oskrzela." Projekt e-recepty 2.0 ma pomóc wychwycić takich pacjentów i skierować ich do odpowiednich ośrodków specjalistycznych.

Compliance - achillesowa pięta terapii astmy

Paradoksalnie, jednym z głównych problemów w leczeniu astmy jest skuteczność dostępnych leków. "Leki na astmę mają problem z własnym sukcesem. Po prostu są tak skuteczne, że pacjent po pierwszych dwóch, trzech dniach ich stosowania zaczyna czuć się doskonale, nie ma żadnych objawów choroby, często więc myśli, że już nie musi dalej brać leków" - zauważa prof. Kupczyk. Tymczasem astma jest chorobą przewlekłą, wymagającą systematycznego leczenia. Przerywanie terapii prowadzi do nawrotu objawów, zaostrzeń choroby, a w konsekwencji do konieczności stosowania silniejszych leków, w tym sterydów systemowych, które mogą powodować poważne powikłania: osteoporozę, zaćmę, jaskrę, złamania patologiczne, nadciśnienie tętnicze czy cukrzycę posterydową.

Wyzwania edukacyjne - klucz do skutecznej terapii

Kolejnym wyzwaniem w leczeniu astmy jest prawidłowe stosowanie leków wziewnych. Na rynku dostępnych jest kilkadziesiąt różnych typów inhalatorów, a każdy wymaga odpowiedniej techniki inhalacji. Bez właściwej edukacji pacjenci mogą nie uzyskiwać pełnych korzyści z terapii, nawet jeśli regularnie stosują przepisane leki. "Dlatego potrzebna jest edukacja - uczymy lekarzy jak postępować w tej chorobie, począwszy od studentów po specjalistów - alergologów, pulmonologów, specjalistów medycyny rodzinnej" - podkreśla prof. Kupczyk. Polskie Towarzystwo Alergologiczne organizuje webinary, szkolenia i współpracuje z organizacjami pacjenckimi, by poprawić świadomość i wiedzę na temat prawidłowego leczenia astmy.

Edukacja powinna obejmować nie tylko pacjentów, ale także personel medyczny na wszystkich szczeblach opieki zdrowotnej. "Organizujemy webinary i szkolenia we współpracy z Polskim Towarzystwem Medycyny Rodzinnej, z towarzystwami pacjenckimi, z grupami pacjentów, którzy później prowadzą szkoły dla pacjentów z astmą - tam pacjenci pokazują pacjentom jak prawidłowo inhalować lek" - wyjaśnia prof. Kupczyk. Z okazji Światowego Dnia Astmy organizowane są również darmowe porady dla pacjentów. Ekspert zwraca uwagę na potrzebę wprowadzenia wizyt edukacyjnych, które mogłyby być prowadzone przez pielęgniarki w poradniach specjalistycznych. "Prawidłowa technika zażycia leków, rzucenie nałogu palenia tytoniu, szczepienia – te podstawowe punkty edukacji prozdrowotnej powinny być prowadzone w poradniach specjalistycznych i mogłaby to robić pielęgniarka" - sugeruje prof. Kupczyk.

Leczenie biologiczne - niewykorzystany potencjał

Dla pacjentów z ciężką postacią astmy, u których standardowe leczenie nie przynosi zadowalających efektów, przełomem są terapie biologiczne. W Polsce dostępnych jest pięć różnych leków biologicznych w ramach programów lekowych, jednak z tej formy terapii korzysta zaledwie około 10 proc. pacjentów z ciężką astmą. "Leczenie biologiczne jest olbrzymim sukcesem, bo dzięki niemu nawet najciężej chorzy mają możliwość opanowania choroby. Tymi nowoczesnymi lekami jesteśmy w stanie cofnąć się kilka kroków wstecz, jeśli chodzi o potrzebę intensywności leczenia. Mówiąc kolokwialnie, ci pacjenci wracają do żywych: nie mają zaostrzeń, nie muszą trafiać do szpitala, nie muszą brać sterydów systemowych" - podkreśla prof. Kupczyk.

Według danych epidemiologicznych, w Polsce około 3,5 proc. populacji astmatyków, czyli około 40 tysięcy osób, cierpi na ciężką postać astmy. Z leczenia biologicznego korzysta jednak tylko około 4 tysiące pacjentów, co stanowi zaledwie 10 proc. potrzebujących. To znacznie mniej niż w innych krajach europejskich. Problem nie leży w dostępności samych leków czy ośrodków prowadzących terapię. "W Polsce mamy ponad 60 takich ośrodków i są dość równomiernie rozłożone na terenie całego kraju" - zaznacza prof. Kupczyk. Główne przeszkody to trudności w rozpoznawaniu ciężkiej postaci astmy oraz problemy logistyczne związane z organizacją programów lekowych.

Reorganizacja systemu - ku wygodzie pacjenta

Programy lekowe dla pacjentów z ciężką astmą funkcjonują w Polsce od kilkunastu lat, jednak ich konstrukcja pozostawia wiele do życzenia. Są one "szpitalocentryczne", co oznacza, że pacjenci muszą regularnie przyjeżdżać do ośrodków specjalistycznych na podanie leku, nawet gdy ich choroba jest dobrze kontrolowana. Prof. Kupczyk proponuje zmianę tego podejścia: "Z punktu widzenia organizacji opieki zdrowotnej powinniśmy dążyć do odwrócenia piramidy świadczeń. To znaczy, że gdy osiągamy dobrą kontrolę choroby, nie ma sensu, aby chory przyjeżdżał do szpitala na kolejną dawkę leku. Powinniśmy promować tzw. wydanie domowe leku, co jest jedną z możliwych form prowadzenia terapii."

Nowoczesne leki biologiczne są dostępne w formie ampułkostrzykawek lub autostrzykiwaczy, które pacjent może podać sobie samodzielnie w domu. Polskie Towarzystwo Alergologiczne przygotowało analizy HTA, które pokazują, że podobne rozwiązania zastosowane w programie leczenia stwardnienia rozsianego przyczyniły się do odciążenia ośrodków specjalistycznych i poprawy komfortu pacjentów. "Jako Polskie Towarzystwo Alergologiczne przygotowaliśmy analizy HTA, które jasno mówią, opierając się na przykładzie programu lekowego stosowanego w stwardnieniu rozsianym, że powinniśmy promować AOS-y i wydania domowe leków. Przy SM doprowadziło to do tego, że spadła liczba niepotrzebnych wizyt pacjentów, zostały odciążone ośrodki wysokospecjalistyczne, które mogły w tym momencie zająć się innymi praktycznymi problemami u pacjentów wymagających opieki specjalistycznej" - argumentuje prof. Kupczyk.

Podsumowanie

Astma oskrzelowa, mimo postępów w farmakoterapii, pozostaje wyzwaniem dla systemu ochrony zdrowia. Kluczem do poprawy sytuacji pacjentów jest wielotorowe działanie: edukacja zarówno pacjentów, jak i personelu medycznego, usprawnienie systemu monitorowania przepisywania leków, a także reorganizacja programów lekowych w kierunku większej dostępności i wygody dla pacjentów. Choć dysponujemy skutecznymi lekami, które mogą zapewnić dobrą kontrolę astmy u większości chorych, to właśnie czynniki systemowe i edukacyjne stanowią obecnie największą przeszkodę w optymalnym leczeniu tej choroby. Projekt e-recepty 2.0, promowanie leczenia domowego oraz intensyfikacja działań edukacyjnych mogą znacząco poprawić sytuację polskich pacjentów z astmą i zmniejszyć obciążenie systemu ochrony zdrowia związane z zaostrzeniami tej choroby.